Διατηρητέα αναζητούν στηρίγματα λίγο προτού καταρρεύσουν

27. November 2017 07:12

Έχεις διατηρητέο; Ισως μπορέσεις να το σώσεις. Τα διατηρητέα κτίρια στα αστικά κέντρα, και κυρίως στην Αθήνα, τίθενται στον αστερισμό της μεταμνημονιακής εποχής. Η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ διαμορφώνει σχέδιο, στο πλαίσιο αναπτυξιακών δράσεων, ώστε να αξιοποιηθούν τα διατηρητέα που βρίσκονται υπό κατάρρευση, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας των ιδιοκτητών τους να τα αποκαταστήσουν.

Η νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα περιλαμβάνει την αποκατάσταση και αξιοποίηση διατηρητέων ακινήτων - με τη συναίνεση των ιδιοκτητών τους - από δήμους, εταιρείες του Δημοσίου, πιθανώς και ιδιώτες. Μετά τις πρώτες συνεδριάσεις τους, τα μέλη της ειδικής Ομάδας Εργασίας που είχε συσταθεί πριν από ενάμιση χρόνο από τη γενική γραμματέα Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος κυρία Ρένα Κλαμπατσέα κατέληξαν σε κάποιες γενικές παρατηρήσεις. Σύμφωνα με αυτές, η χρήση ενός διατηρητέου κτιρίου, ή άλλο εμπράγματο δικαίωμα, θα μπορεί να μεταβιβάζεται εφόσον οι ιδιοκτήτες το επιθυμούν, με προσυμφωνημένο αντάλλαγμα. Οσο για τη συμμετοχή ιδιωτικών funds, υπάρχει η σκέψη να συμμετέχουν, «αλλά με όρους διαφάνειας», όπως αναφέρει στο «Βήμα» στέλεχος του υπουργείου.

Αναζητώντας κίνητρα

Η «καυτή» αυτή υπόθεση αναμένεται να μονοπωλήσει τις συζητήσεις για τα θέματα του αστικού περιβάλλοντος από τον νέο χρόνο. Μετά την ολοκλήρωση του τελευταίου νόμου για τα αυθαίρετα (Ν. 4495/17), το επόμενο δίμηνο θα είναι αφιερωμένο στην έκδοση των υπουργικών αποφάσεων για την εφαρμογή του. Επειτα, όπως επισημαίνει πηγή του υπουργείου, «θα πιάσουμε δουλειά για τα εγκαταλειμμένα και κενά κτίρια, η οποία θα καταλήξει σε ένα σχέδιο νόμου, το πρώτο τρίμηνο του επόμενου χρόνου, το οποίο θα διασφαλίζει την αποκατάστασή τους, τη δημόσια ασφάλεια, αλλά και τις περιουσίες των πολιτών». Αναζητείται μια λύση που να μην προσκρούει σε εσωκομματικές αντιδράσεις και να σέβεται τα αξιακά φορτία πολλών στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ ως προς την προστασία, τη διατήρηση και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η συντήρηση των διατηρητέων ακινήτων ήταν ανέκαθεν ένα οικονομικό μαρτύριο για τους ιδιοκτήτες τους, το οποίο στα χρόνια της οικονομικής ύφεσης μετατράπηκε σε Γολγοθά. Εδώ και τουλάχιστον τρεις δεκαετίες συζητείται η θέσπιση κινήτρων, προκειμένου να μην τα αφήνουν να ρημάζουν και να προχωρούν σε εργασίες αποκατάστασης, αναπαλαίωσης, αναστήλωσης ή συντήρησης. Τίποτε όμως δεν έχει προχωρήσει. Η Ομάδα Εργασίας του υπουργείου αναζητεί τα κατάλληλα κίνητρα προκειμένου η νέα νομοθεσία να «δουλέψει» προς όφελος του ιστορικού κτιριακού αποθέματος.

Την τελευταία προσπάθεια, το 2014 επί κυβερνήσεως ΝΔ - ΠαΣοΚ, ακολούθησαν σφοδρές αντιδράσεις. Το σχέδιο νόμου που είχε τότε παρουσιαστεί πρότεινε ειδική διαδικασία αναγκαστικής εξαγοράς κτιρίων από ιδιώτες, εφόσον οι ιδιοκτήτες είτε αρνούνταν να συμμετάσχουν στη διαδικασία αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού των κτιρίων, σε περίπτωση συνιδιοκτησίας, είτε αδρανούσαν.

Ενταξη ιδιωτικών ακινήτων σε ΕΣΠΑ

Σε πρόσφατη συζήτηση στη Βουλή η υπουργός Πολιτισμού κυρία Λυδία Κονιόρδου, απαντώντας σε επίκαιρη ερώτηση σχετικά με την αποκατάσταση του κατεστραμμένου νεοκλασικού κτιρίου του Ερνστ Τσίλλερ, που στέγαζε τους κινηματογράφους ΑΤΤΙΚΟΝ και ΑΠΟΛΛΩΝ δήλωσε ότι «είμαστε σε συνεργασία με τον Πανελλήνιο Σύλλογο Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτιρίων και Μνημείων για την ένταξη και ιδιωτικών έργων στο ΕΣΠΑ».

Ωστόσο, όπως τονίζει στο «Βήμα» ο πρόεδρος του συλλόγου και επίτιμος διευθυντής Αναστήλωσης Νεότερων και Σύγχρονων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού κ. Νίκος Χαρκιολάκης, τα προβλήματα των συγκεκριμένων κτιρίων δεν επιλύονται απλά με την ένταξη κάποιων από αυτά στο ΕΣΠΑ. «Τα προβλήματα ξεκινούν από τη συναρμοδιότητα υπουργείων και υπηρεσιών, από την ύπαρξη αντικινήτρων και την έλλειψη κινήτρων και κυρίως από τις μεγάλες αντιφάσεις, αγκυλώσεις ή ακόμη και αντισυνταγματικές διατάξεις σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ιδιοκτητών των διατηρητέων, που παρουσιάζει ο λεγόμενος "αρχαιολογικός νόμος" 3028/2002» σημειώνει ο πρόεδρος των ιδιοκτητών διατηρητέων κτιρίων.

Στο πλαίσιο της «δίκαιης ανάπτυξης» και της ανάγκης επενδύσεων που εναγωνίως αναζητεί η κυβέρνηση, ίσως ήλθε η ώρα να αναδειχθούν και να επιλυθούν με αποτελεσματικό τρόπο τα προβλήματα που καθιστούν τα διατηρητέα βάρος για τους ιδιοκτήτες τους.

Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Ιδιοκτητών Διατηρητέων Κτιρίων και Μνημείων έχει επεξεργαστεί και έχει υποβάλει, από καιρό, επεξεργασμένες προτάσεις σε όλα τα συναρμόδια υπουργεία (Πολιτισμού, Περιβάλλοντος, Ανάπτυξης, Τουρισμού κ.λπ.) με σχέδιο ΠΔ για τις επιχορηγήσεις των ιδιοκτητών των διατηρητέων, πρόταση ενός ειδικού πιλοτικού Προγράμματος ένταξης των Διατηρητέων που ανήκουν σε ιδιώτες στο ΕΣΠΑ 2014-2020 και μια «Εργαλειοθήκη» για τη θέσπιση κινήτρων, αντίστοιχων με όσα ισχύουν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. «Ισως η πρόσφατη θετική δήλωση της υπουργού Πολιτισμού να αποτελεί την αρχή της επίλυσης των προβλημάτων αυτού του ταλαιπωρημένου τομέα της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς» υπογραμμίζει ο κ. Χαρκιολάκης.

Πάντως, όπως αναφέρει ο ίδιος, το τελευταίο διάστημα έχουν δύο εταιρείες, οι οποίες δραστηριοποιούνται στον χώρο των αναπαλαιώσεων κτιρίων «μας ζήτησαν μια λίστα με τους ιδιοκτήτες που ενδιαφέρονται να παραχωρήσουν (έναντι ενοικίου από την αρχή της συμφωνίας) τα ακίνητά τους για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα».

Πρότειναν, εάν το ακίνητο βρίσκεται σε καλή κατάσταση, να υπογραφεί συμβόλαιο για δέκα χρόνια, ενώ εάν απαιτεί σοβαρές εργασίες για τριάντα χρόνια. «Ενδιαφέρονται κυρίως για κτίρια στην περιοχή της Πλάκας, προφανώς για τουριστική αξιοποίηση» τονίζει.

Αλλωστε, ακόμη και στη «hot» περιοχή της Πλάκας, υπάρχουν περί τις 180 κενές ιδιοκτησίες, αν και οι περισσότερες από αυτές ανήκουν στο υπουργείο Πολιτισμού. Αλλά και εκατοντάδες αξιόλογα κτίρια στο κέντρο της Αθήνας και σε όλη τη χώρα στέκουν ως φαντάσματα, έτοιμα να καταρρεύσουν. Πολλά από αυτά ανήκουν σε Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, για τα οποία τον περασμένο Ιούλιο η υπουργός Εργασίας κυρία Εφη Αχτσιόγλου, σε συνεργασία με το ΕΜΠ, παρουσίασε σχέδιο αξιοποίησης.

Ομορφα κτίρια, όμορφα καταρρέουν

Επειτα από μια μακρά περίοδο σιωπής, ο εκκωφαντικός ήχος της κατάρρευσης ενός νεοκλασικού κτιρίου στα μέσα Οκτωβρίου στο κέντρο του Πειραιά - ευτυχώς χωρίς θύματα, αλλά με υλικές ζημιές - επανέφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της διαχείρισης και προστασίας των διατηρητέων που στέκουν ως φαντάσματα, υποκύπτοντας στη φθορά του χρόνου. Και δεν είναι η πρώτη κατάρρευση. Πριν από μια διετία στου Ψυρρή άλλο ένα κτίριο σωριάστηκε υπό το βάρος των υλικών του. Την ίδια τύχη, αν δεν μεσολαβήσουν άμεσα κάποιες ενέργειες για τη διάσωσή του, θα έχει και άλλο διατηρητέο στην οδό Σαχτούρη, πάνω από την πλατεία Κουμουνδούρου.

Αλλά και το περίφημο Ελληνικό Ωδείο, στην οδό Φειδίου, ως αδειανό κουφάρι, αποσυντίθεται ημέρα με την ημέρα. Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1919 αφού είχε φιλοξενήσει λαμπερούς χορούς από το 1840 και μετά, ως κατοικία του πρώτου αυστριακού πρέσβη στην Αθήνα.

«Είναι ένα έγκλημα η εγκατάλειψή του, όπως και δεκάδων άλλων, μεταξύ των οποίων και η περίφημη οικία Λαπαθιώτη στα Εξάρχεια» λέει η αρχαιολόγος κυρία Ειρήνη Γρατσία, συντονίστρια της οργάνωσης Monumenta για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Η νεοκλασική διώροφη οικία, με εσωτερική αυλή και εξωτερική πέτρινη σκάλα, όπου έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του (έως τον τραγικό θάνατό του) ο εστέτ ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα (αρχές δεκαετίας 1880).

Δύο δεκαετίες αργότερα (1900 - 1902) χτίστηκε και η βίλα Κλωναρίδη, στα Πατήσια, η οποία, όπως επισημαίνει ο αρχιτέκτονας κ. Νίκος Καββαδάς, συνεργάτης της Monumenta είναι πιθανώς έργο του Ερνστ Τσίλλερ. Χαρακτηριστικό το κόκκινο χρώμα, του οποίου ακόμη διακρίνονται υπολείμματα. Σήμερα ρημάζει, όπως τόσα άλλα αξιόλογα κτίρια της Αττικής, αλλά και άλλων αστικών κέντρων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σε καταμέτρηση που είχε γίνει στη Θεσσαλονίκη από το Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, είχε προκύψει ότι περισσότερα από 200 διατηρητέα κτίρια της πόλης είναι εγκαταλειμμένα στη φθορά του χρόνου.

Στην Αθήνα, μετά την καταγραφή των κτιρίων της περιόδου 1830-1940, που πραγματοποίησε η MONUMENTA το διάστημα 2013-2015 με τη δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, προέκυψε ότι στα επτά διαμερίσματα του Δήμου Αθηναίων υπάρχουν περί τα 10.600 αξιόλογα παλιά κτίρια. Από αυτά, περίπου 3.000 έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από τα υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, εκ των οποίων αρκετά βρίσκονται σε κακή κατάσταση διατήρησης. «Η εγκατάλειψη και η επιδείνωση της κατάστασής τους θα συνεχίζονται αν δεν υπάρξουν μέτρα από την Πολιτεία και όταν λέμε μέτρα αναφέρομαι στη νομοθέτηση κινήτρων για τους ιδιοκτήτες αξιόλογων κτιρίων, διατηρητέων και μη. Ποτέ δεν δόθηκαν κίνητρα και δεν υπήρξε μια πολιτική συνεργασίας με απλούστερες διαδικασίες για τη σύνταξη και την υποβολή αρχιτεκτονικών μελετών, με απάλειψη της γραφειοκρατίας, με ενημέρωση των πολιτών. Στην περίοδο της οικονομικής ύφεσης μπορούμε να μιλάμε για αντικίνητρα, λόγω της υπερφορολόγησης. Οι πολίτες αδυνατούν πια να επωμισθούν το βάρος της διατήρησης και αποκατάστασης» υπογραμμίζει η κυρία Γρατσία.

Οι... δυστυχείς κληρονόμοι

Τέσσερα χρόνια πριν, η κυρία Σίλια Καλλιμάνη κληρονόμησε έναν πύργο. Εναν ονειρεμένο νεογοτθικό πύργο, ο οποίος είχε καταφέρει να επιβιώσει από την μπουλντόζα της χρυσής εποχής των αντιπαροχών, και σήμερα εξακολουθεί να στέκει, στον αριθμό 54 της οδού Θήρας, στο κέντρο της Αθήνας, «στριμωγμένος» ανάμεσα σε κακόγουστες πολυκατοικίες και απέναντι σε ένα μοντέρνο δημόσιο σχολείο. Αλλά όχι αλώβητος από τη φθορά του χρόνου. Η πρόσβαση στο εσωτερικό του κρίνεται επικίνδυνη και σήμερα κατοικείται μόνον από... γάτες. Τον περιβάλλει ένας πυκνός, εγκαταλειμμένος κήπος, στον οποίο ωστόσο φιλοξενούνται, καιρού επιτρέποντος, διάφορες εκδηλώσεις ανοιχτές στην πολυπολιτισμική γειτονιά της πλατείας Αμερικής.

«Μόλις τον κληρονόμησα, ο στόχος μου ήταν να ανοίξω τον χώρο ώστε να το χαρεί η γειτονιά. Γι' αυτό ίδρυσα μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία προκειμένου να παρέχονται δωρεάν υπηρεσίες στους κατοίκους της περιοχής με εργαστήρια βιβλιοδεσίας, με τη δημιουργία θεατρικής ομάδας, με διάφορα μαθήματα, όπως Ιστορίας της Τέχνης κ.λπ. Υπάρχει ένας πυρήνας ανθρώπων - καλλιτέχνες, συγγραφείς κ.λπ. - που ενδιαφέρονται να προσφέρουν. Το παλεύω τέσσερα χρόνια τώρα, για να φτιαχτεί το εσωτερικό και να λειτουργήσει. Επεσα σε δύσκολους καιρούς, αλλά δεν παραιτούμαι» λέει η ιδιοκτήτρια.

Χτισμένος το 1914 από την αρχοντική κεφαλλονίτικη οικογένεια Τυπάλδου (της Χρυσής Βίβλου), με ρίζες από τη Νάπολι της Ιταλίας, ο πύργος είναι ακατοίκητος από το 1993, χαρακτηρισμένος διατηρητέος από το 2008. Εχει υποστεί σημαντικές ζημιές από σεισμούς, καιρικά φαινόμενα, αλλά και από εισβολές αγνώστων. Στην εποχή του ήταν πρότυπο «βίλας εξοχής» και σήμερα αποτελεί ένα από τα σπάνια δείγματα εφαρμογής του νεογοτθισμού, με τη φρουριακού τύπου αρχιτεκτονική του.

Ετσι, με τη σχετική εισήγηση στα χέρια της (από τη MONUMENTA και το Πανεπιστήμιο Πάτρας) για την παθολογία και αποκατάσταση του κτιρίου, η κυρία Καλλιμάνη είχε έρθει το 2015 σε μια πρώτη συμφωνία με την Περιφέρεια Αττικής, όμως μετά τα capital controls η διαδικασία πάγωσε. «Αν δεν είχα πληρώσει τόσο μεγάλο φόρο κληρονομιάς και δεν με φορολογούσαν σαν να έχω δύο πολυκατοικίες, θα μπορούσα να διαθέσω ένα κονδύλι για εργασίες διατήρησης. Δυστυχώς πλέον μόνο στον κήπο κάνουμε κάποιες εκδηλώσεις όσο ο καιρός είναι καλός» επισημαίνει.